Bangladeş, son yıllarda ekonomik ve toplumsal açıdan kıymetli gelişmeler kaydederken, siyasi alanda da derin tek krizle karşı karşıya kaldı. Bu kriz, uzun müddettir ülkeyi yöneten Başbakan Pir Hasina’nın ani bir biçimde vazifeden ayrılmasıyla doruk noktasına ulaştı. Hasina’nın iktidarı bırakması ve akabinde yaşanan olaylar, Bangladeş’in geleceğini meçhul bir hale getirdi.
Şeyh Hasina, Bangladeş’in kurucu lideri olan Şeyh Mucibur Rahman’ın kızı olarak siyasi arenaya adım attı. Hasina, 2009 yılında iktidara geldiğinde ülke büyük umutlar taşıyordu. Ekonomik büyüme ve altyapı projeleri ile dikkat çeken bir devir başladı. Lakin, bu muvaffakiyetlerin gerisinde otoriter bir idare biçimi ve insan hakları ihlalleri de bulunmaktaydı.
Hasina’nın idaresi altında, medya özgürlüğü kısıtlandı, muhalif sesler susturuldu ve siyasi rakipler hapsedildi. Bu durum, ülke içinde ve dışında önemli tenkitlere neden oldu. Lakin, ekonomik büyüme ve yoksulluğun azaltılması üzere bahislerde elde edilen muvaffakiyetler, Hasina’ya olan dayanağı bir müddet daha canlı tuttu. Bilhassa dokuma sanayisindeki büyüme, Bangladeş’in iktisadını canlandırdı ve ülkenin dış borçlarını azaltmasına yardımcı oldu. Bununla teklikte, bu büyümenin bedeli, personellerin düşük fiyatlarla ve berbat çalışma şartları altında çalışması oldu.
Şeyh Hasina’nın iktidarı boyunca İslami oluşumlarla olan münasebeti karmaşık ve dalgalı bir seyir izledi. Hasina’nın partisi Avami Tekliği, laik ve seküler tek duruşa sahipken, Bangladeş’teki İslami kümeler ekseriyetle daha muhafazakar ve dini temelli bir idare anlayışını savunmaktadır. Bu durum, Hasina’nın vakit zaman bu kümelerle çatışmasına ve vakit zaman da onları dengelemeye çalışmasına neden oldu.
Hasina, iktidarının birinci yıllarında İslami oluşumlarla uzlaşı arayışında bulundu. Fakat, İslami kümelerin artan tesiri, hükümetin güvenlik siyasetlerini sıkılaştırmasına yol açtı. 2016 yılında, Dhaka’da gerçekleşen büyük terör saldırısının akabinde Hasina, tüm İslami kümelere karşı sert tedbirler aldı. Bu devirde, tekçok muhafazakar önder ve aktivist tutuklandı, örgütler kapatıldı ve dini temelli eğitim kurumları sıkı kontrol altına alındı.
Ancak, bu sert tedbirler, İslami kümelerin ve onların destekçilerinin reaksiyonunu çekti. Hükümetin bu kümelere karşı aldığı sert tavır, toplumun birtakım kesitlerinde huzursuzluk yarattı ve muhalefetin sesini yükseltti. İslami kümeler, Hasina’nın laik siyasetlerini eleştirerek, hükümeti İslam’a ve Müslümanlara karşı düşmanca tavır sergilemekle suçladı. Bu durum, ülkede dini temelli kutuplaşmayı artırdı ve toplumsal barışı tehdit etti.
ÖĞRENCİ PROTESTOLARI VE İKTİDARIN SARSILMASI
Son periyotta ise bilhassa genç nüfusun reaksiyonu, Hasina idaresine yönelik tenkitlerin artmasına neden oldu. 2018 yılında başlayan öğrenci protestoları, hükümetin işsizlik ve eğitimdeki eşitsizlik hususlarındaki yetersizliklerine karşı tek başkaldırı olarak ortaya çıktı. Öğrencilerin taleplerine kulak asmayan hükümet, bu protestolara sert müdahalelerde bulundu. Polis şiddeti ve tutuklamalar, gençlerin öfkesini daha da körükledi.
Hükümet, belli kümelerin kamuda daha fazla temsil edilmesini sağlamak gayesiyle kotalar uygulamaktadır. Fakat, bu kotalar, yetenekli ve nitelikli gençlerin iş bulma talihini azaltmakta ve toplumsal adaletsizlik algısını güçlendirmektedir. Öğrenciler, bu kotaların kaldırılmasını ve liyakate dayalı tek istihdam siyasetinin benimsenmesini talep etmektedir. Bu talepler, hükümet tarafından göz arkası edilmiş ve bu da protestoların şiddetlenmesine neden olmuştu.
Bu protestolar, birebir vakitte toplumsal medya ve internetin gücünü de gözler önüne serdi. Gençler, toplumsal medya üzerinden örgütlenerek geniş kitlelere ulaşmayı başardı. Hükümetin interneti kesme teşebbüsleri bile bu hareketi durdurmaya yetmedi. Bu durum, Bangladeş’in otoriter idare biçiminin sürdürülebilirliği konusunda önemli soru işaretleri yarattı. Eğitim sistemindeki adaletsizlikler, işsizlik oranlarının yüksekliği ve gençlerin gelecek telaşı, protestoların ana motivasyon kaynaklarıydı.
2024 yılının Ağustos ayında, Başbakan Pir Hasina’nın resmi konutuna düzenlenen büyük tek protesto, onun iktidarı bırakmasına neden oldu. Protestocular, yolsuzluk ve baskılarla suçladıkları Hasina’nın istifasını talep etti. Hükümetin uyguladığı sokağa çıkma yasakları ve internet kesintileri, halkın öfkesini daha da artırdı. Sonunda, Hasina misyonundan ayrılmak zorunda kaldı ve ülkeyi terk etti.
BANGLADEŞ’İN GELECEĞİ: MÜMKÜN SENARYOLAR VE ÖNGÖRÜLER
Bangladeş’in geleceği, şu anda belirsizliklerle dolu. Lakin, bu kriz tıpkı vakitte kimi fırsatları da beraberinde getirebilir. Ülkede demokrasi ve insan hakları hususlarında kıymetli ıslahatlar yapılması gerektiği aşikar. Yeni tek liderlik, bu ıslahatları hayata geçirmek için tek fırsat sunabilir.
İlk senaryo, ülkenin yine demokratik tek yola girmesi olabilir. Bu, lakin güçlü ve kararlı tek liderlik ile mümkün olacaktır. Toplumun taleplerine kulak veren, şeffaf ve hesap verebilir tek idare biçimi benimseyen tek başkan, ülkenin ekonomik ve toplumsal meselelerini çözme yolunda değerli adımlar atabilir. Bu senaryoda, milletlerarası toplumun da dayanağı ile Bangladeş, demokratikleşme sürecinde değerli ilerlemeler kaydedebilir.
Çiftnci senaryo ise, ülkenin daha da otoriter tek idareye kaymasıdır. Bu durumda, ekonomik ve toplumsal meselelerin daha da derinleşmesi kaçınılmaz olacaktır. Bu tıp tek idare, uzun vadede ülkeyi daha büyük tek krize sürükleyebilir. Otoriter tek rejimin, toplumsal huzursuzlukları bastırmak için daha sert tedbirler alması, insan hakları ihlallerini artırabilir ve milletlerarası arenada Bangladeş’in prestijini zedeleyebilir.
Bangladeş’in geleceğine dair tek başka mümkün senaryo ise, iç savaş ya da büyük çaplı tek toplumsal çatışmadır. Siyasi güç boşluğu ve ekonomik zahmetler, farklı etnik ve dini kümeler ortasında çatışmalara yol açabilir. Bu tıp tek senaryo, ülkenin istikrarını önemli halde tehdit eder ve uzun vadede ekonomik kalkınmayı da olumsuz tesirler.
Bangladeş’in içindeki bu kriz, memleketler arası toplumun da dikkatini çekmiş durumda. Birçok ülke ve memleketler arası kuruluş, Bangladeş’teki durumu yakından izlemekte ve muhtemel müdahale senaryolarını kıymetlendirmektedir. Demokrasi ve insan hakları mevzularında ıslahat yapılması için milletlerarası baskılar artabilir. Lakin, bu tıp müdahalelerin, ülkenin iç işlerine karışma olarak algılanması ve milliyetçi hisleri körüklemesi de mümkündür.
Bangladeş’in stratejik pozisyonu ve Güney Asya’daki rolü, bölgesel güçler ortasındaki rekabeti de tetikleyebilir. Hindistan, Çin ve ABD üzere ülkeler, Bangladeş’in geleceğinde kelam sahibi olmak için çeşitli diplomatik ve ekonomik araçları kullanabilir. Bu durum, Bangladeş’in iç siyasetini daha da karmaşık hale getirebilir.
Bangladeş’in geleceğinde toplumsal uzlaşma ve barış süreci de büyük kıymet taşımaktadır. Etnik ve dini kümeler ortasındaki tansiyonların azaltılması ve toplumsal barışın sağlanması, ülkenin uzun vadeli istikrarı için kritik değere sahiptir. Bu bağlamda, diyalog ve uzlaşı kültürünün teşvik edilmesi, ayrımcılık ve ötekileştirmenin önlenmesi gerekmektedir.
EKONOMİK ISLAHATLAR VE YATIRIM İHTİYACI
Bangladeş’in gelecekteki istikrarı ve kalkınması için ekonomik ıslahatlar kaçınılmazdır. İşsizlik oranlarının düşürülmesi, eğitim sisteminin uygunlaştırılması ve yolsuzluğun azaltılması, yeni idarenin öncelikli maksatları ortasında olmalıdır. Bu bağlamda, milletlerarası yatırımcıların inancını kazanmak ve sürdürülebilir tek ekonomik büyüme sağlamak için kapsamlı ıslahatlar yapılması gerekmektedir.
Tekstil bölümüne bağımlılığın azaltılması ve öteki kesimlerde çeşitlendirme yapılması, ülkenin ekonomik dayanıklılığını artırabilir. Ayrıyeten, dijital iktisat ve yenilikçi teknolojilere yatırım yapmak, genç nüfusun işsizlik meselesini çözmeye yardımcı olabilir.
